Birleşmiş Milletlere Kısa Bir Bakış

Ocak 19, 2021Ocak 19, 2021 Fatih YİĞİT 0 yorum

Birleşmiş Milletlere Kısa Bir Bakış

BİRLEŞMİŞ MİLLETLERİN KURULUŞ AŞAMASI

Coğrafi Keşiflerle birlikte globalleşme yönünde eğilimi artan dünyada insanoğlunun özellikle on dokuzuncu ve yirminci yüzyıllar itibariyle devletlerarası münasebetlerde en çok önem verdikleri konu, ülkelerinin menfaatlerini korumak olmuştur. Tabii ki korunması gereken menfaatleri farklı bir dille ifade etmek de meşruiyetin vazgeçilmez bir kaydıydı. Bunu da sağlamak için bazen küresel ekonomik fayda bazen herkesi bu ekonomik gelişmeye entegre etme bazen de uluslararası antlaşmalarla oluşturdukları “statusquo” halini korumak için hukuken tespit edilmiş durumun korunması gerektiğini öne çıkarmışlardır¹.

1919 sonrasında savaşın yol açtığı barbarlıkları bir daha yaşamamak için savaşa evrensel ölçekte mâni olmanın yolları arandı. Bu arada eğer saldırı savaşları önlenirse savaşın da önemli ölçüde önlenebileceği fikri ağır basmaya başladı. Bu noktadan hareketle Milletler Cemiyetini kuran antlaşma (Milletler Cemiyeti Misakı – Covenant of League of Nations) Versay Barış Antlaşması ile birlikte kabul edildi. Misak, bir yandan Cemiyeti kurarken bir yandan da milletlerarası kamu düzeninin ana ilkelerini koymaya çalıştı. Aslında misakı hazırlayanlar Birinci Dünya Savaşı’nı galip bitiren o günün büyük devletleri idi. Bununla Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra kurulan statükoyu korumaya çalıştılar. Ancak, Cemiyetin kurulması için öncülük yapan ABD, kendi kongresinde misak onaylanmadığı için Cemiyete üye olmadı ve Teşkilat daha başta eksik ve zayıf doğdu².

Milletler Cemiyeti, 1946 yılında feshedilmiştir. Bugünkü milletlerarası ilişkiler bakımından bu kurumun artık hemen hemen hiçbir pratik değeri kalmamıştır. Ancak, Birleşmiş Milletler’ in iyi anlaşılması ve bazı konuların karşılaştırmalı bir şekilde incelenmesi için Milletler Cemiyeti’ni ana hatları ile bilmekte yarar vardır².

“Birleşmiş Milletler” ifadesi, ilk defa Roosevelt tarafından teklif edilmiş ve gene ilk defa 1 Ocak 1942 tarihli Birleşmiş Milletler Bildirisinde kullanılmıştır. Daha sonra onun hatırası hürmetine yeni milletlerarası örgütün resmi ismi olarak oybirliği ile kabul edilmiştir³. Aslında II. Dünya Savaşı’ndan sonra imzalanan bu bildiriye de bakıldığında egemen ülkelerin eşitliği vurgulanmakta, Milletler Cemiyeti örneğinde olduğu gibi statüko korunmaya çalışılmaktadır. Uluslararası barışın altı yine ısrarla çizilmiş, ancak bunu korumanın yolu yine mevcut dengeleri sürdürmekten geçtiği de ima edilmiştir denilebilir⁴. Birleşmiş Milletler’in bugünkü üye sayısı 193’tür ve amaçları ise kısaca şöyle özetlenebilir⁵:

Milletler arasında dostane ilişkileri geliştirmek⁵;
Dünya barışı ve güvenliğini korumak⁶;
Ekonomik, sosyal, kültürel veya insani mahiyetteki problemlerin çözümü ve insan hak ve hürriyetlerine saygının geliştirilip teşvik edilmesi konusunda milletlerarası iş birliğini sağlamak;
Bu müşterek amaçları gerçekleştirecek hareketlerin uyumlu hale getirilmesinde bir merkez görevi görmek⁵.

Birleşmiş Milletlerin ilkeleri ise şunlardır:

Uyuşmazlıkları barışçı yöntemlerle çözme görevi
Yükümlülükleri iyi niyetle yerine getirme görevi
Milletlerarası ilişkilerde kuvvet kullanma yasağı
Devletlerin egemen eşitliği
BM’nin aleyhinde zorlama tedbiri aldığı devletlere yardım etmeme ve BM’ye yardım etmeme görevi
Özü itibarıyla milli yetkiye giren kanunlara BM’nin müdahale etmemesi.
BM üyesi olmayan devletlerin de barış ve güvenliği koruma kanunundaki hususlara riayet ettirilmesi⁵.

BARIŞI KORUMA OPERASYONLARI (PEACEKEEPİNG OPERATİONS)

Birleşmiş Milletlerin başlıca ana organlarından Genel Kurulun kararları tavsiye, Güvenlik Konseyi kararları ise bağlayıcı niteliktedir. Ortak güvenlik sisteminde başrol Birleşmiş Milletler ve özellikle Güvenlik Konseyine aittir⁶. Güvenlik Konseyi’nin yaptığı operasyonlara verilen isimlere ise ‘Barışı Koruma Operasyonları’ denir. Uluslararası İlişkiler (Uİ) yazınında ‘Barış Operasyonları’ olarak da anılan Barışı Destekleme Operasyonları (BDO, Peace Support Operations), aslında içinde barışı koruma (peacekeeping), barışa zorlama (peace enforcement), çatışma önleyici diplomasi (preventive diplomacy) ve çatışma sonrası barış inşası (post-conflict peacebuilding) gibi birbirinden farklı esaslara dayanan ve farklı araçlarla yürütülen geniş yelpazede birçok farklı eylem ve diplomatik aracı ifade etmektedir⁷.

Barışı Destekleme ve Koruma Operasyonları kavramı, ilk kez 1948 yılında, BM Güvenlik Konseyi’nin aldığı kararla, Orta Doğu’da ateşkesin muhafazası için oluşturulmuş, böylece çatışmaların önlenmesi ve kriz yönetimi için önemli bir araç olarak gündeme gelmiştir.

Aradan geçen zaman içinde, özellikle Soğuk Savaş sonrası dönemde, çatışmaların doğasında meydana gelen değişikliklere paralel olarak Barışı Destekleme ve Koruma Operasyonlarının kapsamı, amaçları, niteliği değişmiş ve genişlemiştir. Çatışmaların önlenmesinden kalıcı barışın sağlanmasına kadar uzanan geniş yelpazede faaliyetler bu operasyonların içine dahil edilmiştir. Buna bağlı olarak, askeri birliklerin yanısıra önemli sayıda sivil personel ve polis gücü de operasyonlara katılmaya başlamıştır⁸.

Bir sonraki yazımızda BM’ in 2436 no’lu kararını, bu kararın çıkmasına sebep olan olayları ve BM’in bu konudaki aldığı önlemleri kısaca inceleceğiz.

KAYNAKÇA

Kitap:

2) Gündüz, Aslan, Milletlerarası Hukuk, 10.Baskı, Savaş, Ankara 2019, s.87
3) Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Alkım yayı, İstanbul, 2007, s.575-576
5) Gündüz, Aslan, Milletlerarası Hukuk, 10.Baskı, Savaş, Ankara 2019, s.94
6) Doğan, İlyas, Devletler Hukuku, 4.Baskı, Astana yayın, Ankara 2020, s161

İnternet Sayfası: